چرا هیچکس مرا دوست ندارد؟
همهٔ ما دوست داریم در زندگی خود احساس محبوبیت کنیم و مورد توجه و علاقهٔ اطرافیان باشیم. احساس طرد شدن یا این باور که «هیچکس مرا دوست ندارد»، افزون بر ایجاد ناراحتی‌های عاطفی، می‌تواند عزت نفس و اعتمادبه‌نفس ما را هم به‌شدت تحت تاثیر قرار دهد. گاه این حس، گذرا و نتیجۀ یک روز بد یا یک شکست عاطفی است؛ معنایش این است که با یک استراحت کافی یا اندکی تغییر در تفکر، می‌توانیم دوباره احساس بهتری پیدا کنیم. اما وقتی در وجودمان ریشه می‌دواند و تمام لحظات زندگی را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد، نیازمند تأمل بیشتر و دریافت کمک خواهیم بود. در این بلاگ، با استناد به محتوایی که پیش‌تر بررسی کردیم، ابتدا به دلایل گوناگونی که ممکن است باعث این احساس شوند می‌پردازیم. سپس نشانه‌های شایع و سرانجام راهکارهایی برای مقابله و درمان را مرور می‌کنیم.
دلایل احساس «هیچکس مرا دوست ندارد»
1. اعتمادبه‌نفس پایین
یکی از مهم‌ترین دلایلی که ممکن است ما را متقاعد کند «هیچکس دوستمان ندارد»، پایین بودن اعتمادبه‌نفس است. به‌طور معمول کسانی که دچار این مشکل هستند، همواره خود را زیر سؤال می‌برند و احساس می‌کنند لیاقت عشق و احترام دیگران را ندارند.
-
نشانه‌های اعتمادبه‌نفس پایین:
-
تجربهٔ شدید شرمندگی هنگام شکست
-
احساس عمیق بی‌ارزشی
-
کمال‌گرایی افراطی یا برعکس، رها کردن امور پیش از شروع
-
حساسیت بیش‌ازحد به انتقاد دیگران
-
خستگی مزمن و بی‌حالی مداوم
-
تمایل به انزوا و گوشه‌نشینی
-
نداشتن اعتماد به انتخاب‌ها یا تصمیمات شخصی
فردی که باور دارد «ارزش دوست داشته شدن را ندارم»، ناخودآگاه از محیط‌های اجتماعی فاصله می‌گیرد. همین عقب‌نشینی، کار را برای ایجاد رابطهٔ دوستانه دشوار و در نتیجه این باور را تقویت میکند که «هیچکس مرا دوست ندارد.»
2. ترس از ترک شدن
ترس از ترک شدن یا رها شدن (Abandonment Fear) یکی دیگر از دلایل رایج احساس طردشدگی است. چنین اشخاصی معمولاً سابقهٔ تجربهٔ منفی یا رد شدن در روابط عاطفی و حتی خانوادگی داشته‌اند. این ترس به قدری قوی است که فرد پیشاپیش خود را متقاعد میکند در نهایت همه او را ترک خواهند کرد؛ پس از ترس نابودی یا تحمل رنج بیشتر، یا هیچ رابطه‌ای را آغاز نمی‌کنند، یا در رابطه به‌شدت وسواس و حساس می‌شوند و همین امر می‌تواند باعث دور شدن دیگران از ایشان شود.
3. افسردگی
افسردگی یک اختلال رایج روانی است که به‌تنهایی می‌تواند سبب شود فرد مدام در ذهنش «هیچکس برایم ارزشی قائل نیست» را تکرار کند. افسردگی، به هر دلیلی که شکل بگیرد (ژنتیکی، محیطی، حوادث ناخوشایند...)، فرد را به انزوا کشانده و او را به سمت افکار منفی، سرزنش خود و احساس بی‌ارزشی سوق می‌دهد.
-
علائم افسردگی:
-
احساس شدید حزن و اندوه
-
کاهش یا افزایش اشتها
-
بی‌خوابی یا خواب زیادتر از معمول
-
احساس گناه و بی‌ارزشی
-
افکار مزاحم دربارهٔ اشتباهات گذشته
-
کندی در فکر و صحبت، بی‌علاقگی به تفریح‌های مورد علاقه
-
سردردها و دردهای جسمانی بدون دلیل خاص
-
افکار مرگ و خودکشی
4. اختلال اضطراب اجتماعی
برای برخی افراد، دلیل «دوست نداشته شدن» چندان به کمبود محبت دیگران مربوط نیست، بلکه منشأ آن ترس و اضطراب از حضور در جمع است. اختلال اضطراب اجتماعی (Social Anxiety Disorder) سبب می‌شود فرد مدام نگران قضاوت دیگران باشد. این حالت می‌تواند او را از بودن در جمع دور کند و باعث شود در نهایت هیچ فضای تعاملی مناسبی برای دوستی و ارتباط نتواند ایجاد کند.
-
نشانه‌های اضطراب اجتماعی:
-
استرس شدید و مداوم هنگام فکر کردن به حضور در جمع
-
خجالت یا ترس شدید از قضاوت شدن در موقعیت‌های اجتماعی
-
تحلیل رفتن انرژی پس از هر برخورد اجتماعی
-
انتظار وقوع بدترین اتفاق در مهمانی‌ها، جمع‌های دوستانه و…
-
لرزیدن، تپش قلب، خشکی دهان، تعریق بیش‌ازحد در جمع
5. تجارب منفی خانوادگی
گاهی ممکن است این حس دلخوری و طرد، از روابط خانوادگی ناشی شده باشد. دستیابی به عشق و توجه کافی در دوران کودکی و نوجوانی، نقش بزرگی در شکل‌گیری الگوهای رفتاری و فکری ما دارد. اگر فردی در خانواده‌ای بزرگ شود که به او محبت کافی ابراز نشود یا به شکل نادرست، میان فرزندان تبعیض وجود داشته باشد، ممکن است در سنین بالاتر هم با این باور زندگی کند که حتی عزیزترین‌هایش هم دوستش ندارند. لذا این پیش‌زمینهٔ ذهنی با هر رفتار یا حرف عادی، تقویت می‌گردد.
چرا باور «هیچکس مرا دوست ندارد» شکل می‌گیرد؟
گاهی تنها یک برخورد منفی از سوی یک فرد خاص، به‌خصوص اگر او برایمان مهم باشد، ممکن است آن‌قدر در ذهن‌مان پررنگ بماند که به تدریج تصور کنیم «هیچکس مرا دوست ندارد». درواقع مغز ما وارد الگوی تفکر «همه یا هیچ» می‌شود و به‌دنبال شواهدی می‌گردد که این باور را تأیید کنند. یکی از تله‌های ذهنی شایع آن است که:
-
اگر یک نفر از من خوشش نیامد، پس لابد هیچکس نمی‌تواند از من خوشش بیاید.
در حالی که تمام ما می‌دانیم جلب رضایت همگان ناممکن است. بهتر است یاد بگیریم که بعضی از افراد هرگز با ما هم‌مسیر یا هم‌فکر نخواهند بود و در این موضوع ما تقصیری نداریم. بودند کسانی که ما را دوست داشته‌اند و هستند افرادی که در آینده می‌توانند دوست ما شوند.
چگونه می‌توان از این احساس رها شد؟
1. خودتان را دوست داشته باشید
شاید شنیده باشید که می‌گویند «تا خودت را دوست نداشته باشی، دیگران هم تو را دوست نخواهند داشت.» این جمله باوجود تکراری به نظر رسیدن، حقیقت مهمی را گوشزد میکند. وقتی باور داشته باشید که ارزش دارید، رفتار بدی نسبت به خودتان نشان نمی‌دهید و به خود اجازۀ شنیدن انتقادهای ناعادلانه یا تحقیر دیگران را نمی‌دهید. حتی در صورت دریافت برخورد منفی، کمتر به آن میدان می‌دهید که ریشه‌دار شود.
-
تمرین آینه: روشی کاربردی است که پیشنهاد می‌شود جلوی آینه بایستید و با خودتان مهربانانه صحبت کنید. به جنبه‌های مختلف ظاهری و شخصیتی خود دقت کنید و حتی اگر همهٔ قسمت‌های خود را دوست ندارید، به مرور دریابید که کمال مطلق وجود ندارد و شما می‌توانید در حال حاضر هم برای خودتان با ارزش باشید.
2. اشتباهات‌تان را بپذیرید و ببخشید
پذیرش اشتباهات گذشته به این معناست که ما انسانیم و حق خطا کردن داریم. اگر اشتباهی کرده‌ایم، مسئولیتش را می‌پذیریم و سپس به‌جای سرزنش مداوم خود، به‌دنبال مسیر جبران یا بهبود آن می‌گردیم. این فرایند کمک میکند حس گناهی که ممکن است دلیل «دوست نداشتن دیگران» باشد، کاهش یابد.
گاهی اوقات با وجودی که دیگران ما را بخشیده‌اند، خودمان همچنان در عذاب احساس گناه هستیم و اجازه نمی‌دهیم خودمان رها شویم. نکتهٔ مهم اینجاست که برای دریافت عشق بیرونی، ضروری است از درون آرام بگیریم و خودمان را ببخشیم.
3. جستجوی کمک حرفه‌ای
اگر احساس درمی‌یابید که هیچکس شما را دوست ندارد یا از افسردگی یا اضطراب اجتماعی رنج می‌برید، بهتر است به متخصصان سلامت روان (روان‌شناسان، روان‌پزشکان یا مشاوران) مراجعه کنید. آنها می‌توانند با شنیدن بی‌قضاوت صحبت‌های شما و انجام تست‌ها و مصاحبه‌های تخصصی، وضعیت فعلی را ارزیابی نموده و بهترین برنامهٔ درمانی (مثل روان‌درمانی، دارودرمانی، یا ترکیبی از هر دو) را ارائه دهند.
یک روانشناس یا مشاور حرفه‌ای با اجرای تمرین‌هایی برای تقویت عزت‌نفس، پذیرش خود و مهارت‌های ارتباطی می‌تواند زمینهٔ خروج از این انزوای عاطفی را فراهم کند.
4. صحبت با دوستان و آشنایان نزدیک
هرچند در صورت افکار منفی شدید و کش‌دار، مشاورهٔ حرفه‌ای توصیه می‌شود، اما نخستین قدم می‌تواند درد دل کردن با یک دوست قابل اعتماد یا یکی از اعضای خانواده‌ای باشد که احساس نزدیکی با او داریم. گاهی حتی یک گفت‌وگوی ساده با کسی که حرفمان را می‌شنود زیر بار «چرا هیچکس دوستم ندارد» می‌تواند روزنه‌ای از امید و محبت را پیش چشم ما بگشاید.
-
تجربهٔ عملیش: بسیاری از افراد که مشاوران را ملاقات کرده‌اند، اعتراف می‌کنند نخستین قدمشان این بوده که با یکی از دوستان یا یک فرد مورد اعتماد، هرچند به شکل محدود، درد دل کرده‌اند. این درد دل اولیه، جرقهٔ تصمیم برای دریافت مشاورهٔ حرفه‌ای را در ذهن آنها روشن کرده است.
5. تغییر سبک تفکر؛ به‌جای حدس زدن ذهن دیگران
بسیاری اوقات افراد از نگاه یا سکوت دیگران، تعبیرهای نادرست دارند. ممکن است کسی که گوشه‌ای نشسته یا ابروهایش درهم است، درگیر مشکلات شخصی خودش باشد، اما ما حدس بزنیم از صحبت ما خوشش نیامده یا ما را قضاوت کرده است.
-
راه حل: قبل از اینکه نتیجه بگیرید «از من بدش می‌آید»، از او سؤال کنید که آیا مشکلی پیش آمده یا خیر. در مواردی هم خوب است یاد بگیریم واکنش‌های دیگران همیشه مستقیماً به رفتار ما مربوط نیست.
نکته‌های کاربردی برای برون‌رفت از احساس طردشدگی
1. تعیین حدومرز در روابط
اگر حس می‌کنید که دیگران شما را جدی نمی‌گیرند یا به شما احترام کافی نمی‌گذارند، شاید بد نباشد اصول و حدودی را برای نوع ارتباطتان تعریف کنید. نداشتن حدومرز به این معناست که ممکن است دیگران دیر یا زود به آسانی احساسات شما را نادیده بگیرند. با مشخص کردن حدومرزها، خودتان را در موقعیت فردی ارزشمند و مقتدر نشان می‌دهید که به خود احترام می‌گذارد و به همان نسبت هم می‌تواند محبت سالمی دریافت کند.
2. از اشتباه گرفتن جمع‌های متفاوت پرهیز کنید
برخی افراد در محیط خانه احساس عدم توجه می‌کنند و این حس به‌طور کلی به بیرون از خانه و دنیای دوستی‌هایشان هم سرایت میکند. یا برعکس، ممکن است یک نفر در محیط کار با بی‌ارزش‌انگاری روبه‌رو شود و این را در بین خانواده یا دوستان هم تعمیم دهد. جدا کردن موقعیت‌ها مانع می‌شود که ما دچار تعمیم افراطی شویم و همهٔ آدم‌ها را یکسان بدانیم.
3. تمرین مهم: فهرست کردن نکات مثبت
وقتی «هیچکس مرا دوست ندارد»، راحت‌تر می‌شود سیاهی‌ها را دید و سپیدی‌ها را نادیده گرفت. یکی از مؤثرترین راه‌ها برای مقابله با این افکار منفی، نوشتن نکات مثبتی است که در مورد خودمان، زندگی‌مان یا ارتباط با اطرافیان وجود دارد.
-
این کار را جدی بگیرید: حتی اگر در ابتدا فقط دو نکته مثبت به ذهنتان رسید، همان را یادداشت کنید. به‌مرور متوجه می‌شوید هرچه دقت بیشتری به خرج دهید، نکات بیشتری برای سپاسگزاری پیش چشمتان نمایان می‌شود.
4. پرهیز از مقایسه مداوم
یکی از مواردی که در صحبت‌های افراد با اعتمادبه‌نفس پایین یا افسرده می‌شنویم، این است که «وقتی بقیه را با خودم مقایسه می‌کنم حس می‌کنم از همه عقب‌ترم و همین باعث می‌شود هیچکس من را دوست نداشته باشد.» مقایسهٔ خود با دیگران آن هم به شکلی غیرمنطقی و دائم، بر عزت‌نفس لطمه می‌زند.
اگر قرار است مقایسه‌ای داشته باشیم، بهتر است خودمان را با گذشتهٔ خودمان مقایسه کنیم تا ببینیم چه پیشرفتی کرده‌ایم، نه اینکه توانایی‌ها و شرایط فعلی‌مان را با دیگران (آن هم شاید در سن، شرایط خانوادگی و امکانات کاملاً متفاوت) بسنجیم.
5. ارزش قائل شدن برای عمل محبت
گاهی ممکن است افراد اطرافمان ما را دوست داشته باشند، اما شیوهٔ ابراز این علاقه با چیزی که ما انتظار داریم یکی نباشد. برای مثال، اعضای خانواده یا همسر و دوستان ممکن است با رفتارهای کوچک روزمره، نشان دهند که برایمان ارزش قائل هستند؛ اما چون ما منتظریم ابراز علاقه‌ای متفاوت (مثلاً کلام عاشقانه یا رفتار خاصی) ببینیم، تصور می‌کنیم هرگز دوستمان ندارند. در راستای رفع این سوءتفاهم، مهارت «ارتباط مؤثر» بسیار کلیدی است: صحبت شفاف در مورد انتظارات عاطفی می‌تواند سوءتفاهم را رفع کند و محبت را هرچه بیشتر نمایان کند.
سخن پایانی
واقعیت آن است که هیچ فردی در جهان کامل و بی‌نقص نیست و از سوی دیگر، هیچ‌یک از ما نمی‌توانیم «همهٔ افراد» را همیشه راضی نگه داریم. پژوهش ها نشان داده‌اند انتخاب‌هایی که مبتنی بر باورها و ارزش‌های شخصی خودمان باشد علاوه بر اینکه به ما حس هویت می‌بخشد، زمینهٔ جذب دوستان هم‌فکر را هم فراهم میکند. درست است که برخی ما را دوست نخواهند داشت، اما کسانی هم هستند که جهان‌بینی و منش و روحیات ما را می‌پسندند و می‌توانیم به شکلی سالم با آنها تعامل کنیم.
اگر وقتی این جملات را می‌خوانید، ذهنتان هنوز پر از افکار منفی است و همچنان عمیقاً باور دارید «هیچکس مرا دوست ندارد»، لازم است بدانید فرایند تغییر یک‌شبه اتفاق نمی‌افتد. شاید مدتی طول بکشد تا از راهکارهای بالا نتیجه ببینید. اگر احساس تنهایی، افسردگی یا اضطراب اجتماعی با وجود تلاش‌های شخصی از بین نمی‌رود، قدم مؤثر و ضروری، صحبت با یک روانشناس یا مشاور است. بسیاری از مشکلات در این زمینه، بدون راهنمایی حرفه‌ای به دشواری برطرف می‌شود. در واقع صحبت با مشاور یا روان‌درمانگر نه‌تنها به ما یاد می‌دهد چگونه باور «هیچکس مرا دوست ندارد» را تحلیل و اصلاح کنیم، بلکه می‌تواند درهایی نو به‌سوی خودشناسی، مهارت‌های اجتماعی و حس ارزشمندی بگشاید.
در این مسیر، مهم‌ترین نکته‌ای که نباید فراموش کنیم، این است که برای دوست داشته شدن از سوی دیگران، قبل از هرچیز باید به خودمان احترام بگذاریم. وقتی که یاد بگیریم اشتباهات گذشتهٔ خود را بپذیریم و در عین حال همواره برای بهبود شرایط زندگی تلاش کنیم، متوجه می‌شویم که آرام‌آرام دیدگاهمان نسبت به دنیا تغییر کرده است. آن زمان است که نخستین نشانه‌های شکست باور منفی «هیچکس مرا دوست ندارد» نمایان می‌شود و دوستی‌ها و توجه‌هایی که شاید مدت‌ها نادیده‌شان می‌گرفتیم، پررنگ‌تر از همیشه خواهند شد.
یادمان باشد:
-
همیشه وجود دارند کسانی که ما را دوست دارند، حتی اگر شیوۀ ابراز آن متفاوت باشد.
-
ما نیز می‌توانیم با تغییر در نگرش و گام‌های عملی، روابطی سالم و پایدار بسازیم.
-
ترس از ترک شدن یا طرد شدن را با خشونتِ درونی یا انزوا نباید پاسخ داد؛ گفتگو با افراد قابل اعتماد و دریافت مشاوره، راه را به مراتب کوتاه‌تر و سازنده‌تر میکند.
-
زندگی در لحظهٔ حال و قدر دانستن نشاط‌های کوچک روزمره نیز می‌تواند تنش درونی را کاهش دهد و مسیر عشق ورزیدن به خود و دیگران را هموار سازد.
امید است با به‌کارگیری نکات و راهکارهای مطرح شده، از احساس طردشدگی و انزوای عاطفی فاصله بگیرید و زندگی پرمحبت‌تری را تجربه کنید. اگر در روند عملی کردن این توصیه‌ها دچار مشکل شدید، یا افکار منفی شدید (مانند تمایل به خودکشی) سراغ شما آمد، پیش از هر اقدامی با یک متخصص صحبت کنید. حمایت مناسب می‌تواند دری تازه به‌سوی آرامش و احساس ارزشمندی باز کند. شما شایستهٔ آن هستید که دوست داشته شوید، و کلید آن نیز در قدم اول، دوست داشتن خویش است.