مقدمه
کسی را در نظر بگیرید که نیمه‌شب از خواب برمی‌خیزد، هراسان از احساس عجیبی که در دلش شکل گرفته. فکر می‌کند شاید اتفاق ناخوشایندی در کمین او یا فرزند آینده‌اش باشد. لامپ را روشن می‌کند، به آینه نگاه می‌کند و زیر لب می‌گوید: "ای کاش می‌دانستم این دلهره و ترسی که در من هست، چقدر می‌تواند روی کوچولوی درونم اثر بگذارد
خیلی‌ها در دوران بارداری نگران می‌شوند و طبیعی است. بعضی‌ها درباره درد زایمان فکر می‌کنند، برخی دیگر هراس از شرایط مالی دارند و عده‌ای هم مدام خود را سرزنش می‌کنند که آیا مادر شایسته‌ای هستند یا نه. این دغدغه‌ها آن‌قدر ساده به ذهن می‌رسند که گاهی تصور می‌کنیم جای هیچ ترسی نیست و همه‌چیز یک خیال بی‌دلیل است. اما واقعیت این است که استرس و ترس ناگهانی در بارداری ممکن است عواقبی داشته باشد که کمتر به آن فکر کرده‌ایم؛ یا ممکن است اشتباهاتی مرتکب شویم که ندانیم حاصل همان استرس ناگهانی است.
در این مقاله قرار است درباره دلایل استرس در دوران بارداری، احتمال عادی بودن آن، و پیامدهایی که می‌تواند برای مادر و جنین ایجاد کند حرف بزنیم. سپس مفصل سراغ عوارض ترس ناگهانی می‌رویم و در نهایت تلاش می‌کنیم راهکارهایی ساده و سازنده برای کاهش استرس معرفی کنیم. نکته مهم این است که مطالب را با زبانی بسیار ساده و روان مطرح کنیم، طوری که انگار در جمع دوستان‌مان دور یک میز نشسته‌ایم. اگر آماده‌اید، قدم اول را برداریم و ببینیم اساساً چرا استرس و ترس در دوران بارداری پیش می‌آید.
دلایل استرس در دوران بارداری چیست؟
شاید در نگاه اول این‌جور به نظر برسد که دوران بارداری تنها پر از شادی و لبخند و انتظار یک اتفاق خوشایند است. اما در واقع مادران باردار با تغییرات هورمونی، جسمی و روحی روبه‌رو می‌شوند که گاهی ترسناک و ناشناخته است. در ادامه، چند علت اساسی را بررسی می‌کنیم:
-
دگرگونی‌های هورمونی:
تغییرات هورمونی بدن شما را درگیر فرازونشیب‌های عاطفی می‌کند. ممکن است در یک لحظه از خنده سرشار شوید و چند دقیقه بعد اشک در چشمان‌تان جمع شود. این نوسانات احساسی احتمال دارد میزان حساسیت به محرک‌های استرس‌زا را بالا ببرد. -
نگرانی از سلامت جنین:
خیلی وقت‌ها مادر آینده در ذهنش این پرسش را دارد که اگر مشکلی برای جنین به‌وجود بیاید چه؟ این ترس گاه به صورت افکار ناخوشایند سراغش می‌آید، مخصوصاً اگر در گذشته تجربه‌ی (از این کلمه پرهیز می‌کنیم و می‌گوییم: «دوران خاصی» یا «برهه‌ای») بارداری سخت یا سقط داشته باشد. -
ترس از زایمان دردناک:
داستان‌هایی که از اطرافیان می‌شنویم یا فیلم‌هایی که می‌بینیم، گاهی تصویر اغراق‌شده‌ای از درد زایمان نشان می‌دهند. ذهن‌مان آغاز می‌کند به ساختن سناریوهای وحشتناک و این می‌تواند به شکل اضطراب دائم همراه‌مان شود. -
مشکلات مالی و محیطی:
تأمین هزینه‌های مراقبت پزشکی، تغذیه‌ی سرشار از مواد لازم، خرید لوازم گوناگون مربوط به کودک، اجاره خانه و بسیاری موارد دیگر، فشار روانی را بیشتر می‌کنند. اگر فرد در محیطی باشد که حمایت کافی خانواده را نداشته باشد، قطعاً بر اضطرابش اضافه می‌شود. -
نگرانی درباره شغل و آینده:
بعضی مادران دغدغه‌های شغلی دارند. می‌ترسند شغل خود را از دست بدهند یا امکان پیشرفت شغلی‌شان کم شود. بسیاری هم به آینده کودک فکر می‌کنند که آیا زندگی آرامی در پیش خواهد داشت یا مشکلات مختلف او را تهدید می‌کند. -
تجربه‌های ناگوار قبلی:
اگر مادر در گذشته اتفاقی منفی مثل زایمان زودرس یا مشکل جسمی برای فرزند داشته باشد، این اتفاق می‌تواند او را در دوران بارداری جدید مضطرب کند. -
تغییرات جسمی و زیبایی ظاهری:
بعضی از مادران از تغییر اندام خود می‌ترسند و نشنیده‌اند که این تغییرات تا حد زیادی طبیعی است. همین موضوع می‌تواند احساس اندوه و استرس ایجاد کند، به‌ویژه اگر در معرض سرزنش یا قضاوت اطرافیان باشند.
حتی ممکن است مادرانی باشند که از همه این موارد رها هستند، اما باز هم یک حالت دلشوره کلی را احساس می‌کنند؛ چیزی که ریشه‌اش در ناخودآگاه وجود دارد و شاید از جنس یک 기억 قدیمی باشد. وقتی عوامل استرس‌زا به طرق مختلف به یک زن باردار فشار می‌آورند، نتیجه‌اش ممکن است ایجاد ترس ناگهانی یا اضطراب روزمره باشد.
آیا استرس در دوران بارداری عادی است؟
وقتی شخصی برای اولین بار باردار می‌شود، یا حتی بار دوم و سوم، تا حدی انتظار اضطراب را دارد. اینکه می‌پرسیم «آیا استرس در دوران بارداری عادی است؟» باید بگوییم: اصل نگرانی در دوران بارداری عجیب نیست. بسیاری از مادران گاهی می‌ترسند، تپش قلب می‌گیرند یا حتی خواب آشفته دارند. دلیلش هم این است که شما مسؤول موجودی هستید که هنوز توان محافظت از خودش را ندارد، پس کاملاً طبیعی است خودتان را زیر فشار ذهنی حس کنید.
اما بین استرس معمول و «استرس مزمن» یا دلهره‌ی شدید، یک مرز باریک وجود دارد. برخی بانوان دائماً تحت فشار فکری هستند، مداوم در حال فکر کردن به مشکلات‌اند، یا ترس‌های بیمارگونه را تجربه می‌کنند. اگر این حالت ادامه‌دار شود، ممکن است به مرور ذهن و جسم‌شان خسته شود و بر سلامت جنین اثر منفی بگذارد.
پس در پاسخ به اینکه آیا استرس در دوران بارداری عادی است یا نه، می‌توان گفت: سطحی از نگرانی که منجر به توجه بیشتر به سلامت و مراقبت می‌شود، ایرادی ندارد، بلکه گاهی مفید هم هست و باعث می‌شود مادر احتیاط بیشتری داشته باشد. اما اگر استرس آن‌قدر شدید و پیوسته باشد که نشود خواب راحت داشت یا مدام سوال‌های منفی ذهن را درگیر کنند، تقریباً می‌توان گفت وضعیت از کنترل خارج شده است.
بد نیست بدانیم گاهی پرسش «عادی است یا نه» حتی باعث بیشتر شدن استرس ما می‌گردد. بهتر است صرفاً این موضوع را جدی بگیریم که اگر حس می‌کنیم ترس‌هایمان هر روز در رأس ذهن‌مان رژه می‌روند، لازم است اقدامی برای آن‌ها انجام دهیم.
عوارض استرس در دوران بارداری برای جنین چیست؟
یک نکته اساسی وجود دارد؛ بدن یک مادر باردار صرفاً مختص به خودش نیست. آنچه می‌خورد، می‌نوشد، حس می‌کند و حتی می‌اندیشد، جهانی را در رحمش تحت تأثیر قرار می‌دهد. حال، استرس چگونه بر جنین اثر می‌گذارد؟
-
افزایش احتمال زایمان زودرس:
استرس شدید می‌تواند باعث تولید هورمون‌هایی شود که شرایط رحم را برای انقباض‌های خارج از موعد فراهم‌‌تر (از این واژه پرهیز می‌کنیم و معادل می‌گذاریم: «آماده‌تر») نگه دارد. این ماجرا گاهی منجر به زایمان پیش از موعد می‌شود. -
کاهش وزن نوزاد هنگام تولد:
پژوهش‌ها نشان می‌دهند که اضطراب مادر می‌تواند جریان خون در جفت را دچار اختلال کرده و رشد طبیعی جنین را آهسته‌تر کند. نتیجه چنین اتفاقی ممکن است تولد نوزادی با وزن کمتر از حد انتظار باشد. -
تأثیر بر رشد عصبی نوزاد:
استمرار استرس و ترشح هورمون کورتیزول می‌تواند در درازمدت بر رشد سیستم عصبی کودک اثر بگذارد. حتی برخی تحقیقات نشان داده‌اند کودکانی که مادرشان در بارداری دچار ترس‌های مداوم بوده، در سنین بالاتر مستعد مشکلات بیش‌فعالی یا اختلالات رفتاری هستند. -
مشکلات قلبی در مادر و ریسک برخی اختلالات در کودک:
اگر مادر به‌طور مداوم دچار ترس‌های ناگهانی و استرس مزمن شود، ممکن است فشارخون بالا و سایر عوارض مرتبط با قلب سراغش بیاید. همین امر فضای داخل رحم را کمتر آرام نگه می‌دارد و شاید بستر کاملی برای عوارض بعدی ایجاد کند. -
آسیب به سلامت روانی مادر:
اضطراب مادر می‌تواند به افسردگی منجر شود. افسردگی مادر علاوه بر اینکه خودش را خسته و بی‌حوصله می‌کند، ممکن است بعد از تولد کودک هم ادامه یابد و نگهداری از فرزند سخت‌تر شود. در چنین وضعیتی هم زندگی مادر تحت فشار می‌رود و هم رشد عاطفی کودک احتمالاً تحت تأثیر قرار می‌گیرد.
گفتنی است همه این عوارض حالت قطعی ندارند اما احتمال وقوع‌شان بیشتر می‌شود. درست مثل فردی که رژیم غذایی نامناسبی دارد: ممکن است به بیماری‌های مزمن دچار شود، اما این‌طور نیست که حتماً در 100% موارد بیمار شود.
اگر در این قسمت نگران شدید، تصور نکنید شرایط‌تان غیرقابل کنترل است. صدر در صد می‌شود با راهکارهایی که در ادامه شرح می‌دهیم، شعله ترس و استرس را خاموش‌تر کرد.
عوارض ترس ناگهانی در بارداری
«ترس ناگهانی» دقیقاً همان احساسی است که گاهی با شنیدن صدای بلندی مثل انفجار کوچک، دیدن صحنه‌ای ترسناک یا رخداد غیرمنتظره‌ای در اطراف می‌آید و قلب‌تان را به پرش وامی‌دارد. اگر این ترس گذرا باشد و طولانی نشود، احتمالاً صدمه چندانی به مادر و جنین وارد نمی‌کند. ولی اگر این «هراس شدید و ناگهانی» دائماً اتفاق بیفتد یا هر بار شدت خیلی زیادی داشته باشد، امکان دارد دنباله‌اش مشکلاتی پدیدار شود:
-
اختلال در ریتم خواب مادر:
ترس ناگهانی می‌تواند ذهن را شب‌ها هم ناآرام بگذارد. کابوس و افکار ناخوشایند از پیامدهای آن است. خواب ناکافی روی هورمون‌ها اثر گذاشته و مادر را به خستگی و افسردگی نزدیک می‌کند. -
بی‌قراری و اضطراب:
وقتی چند بار ناگهان بترسید، ذهن‌تان در حالت آماده‌باش می‌رود. هر صدای کوچکی را نشانه خطر می‌داند و به همین خاطر ممکن است عدالت فکری شما را به هم بزند. چنین وضعیتی ماندگار باشد، روحیه را ضعیف می‌کند و مانع تمرکز می‌شود. -
امکان تحریک رحم و آغاز انقباضات زودرس:
برای برخی مادران، هر شوک عصبی یک زنگ هشدار برای بدن محسوب می‌شود. اگر در سه‌ماهه آخر بارداری هستید و تکرار ترس‌های ناگهانی را تجربه می‌کنید، احتمال دارد تحریکات عضلانی رحم زودتر از موعد شکل بگیرد. -
افزایش فشار خون:
ترس ناگهانی می‌تواند منجر به ترشح آدرنالین و کورتیزول شود؛ این هورمون‌ها فشار خون را بالا می‌برند. اگر چنین اتفاقی یک‌بار بیفتد و زود رفع شود، مشکل خاصی نیست؛ اما در صورت تکرار ممکن است ماجرا متفاوت باشد. -
افزایش تپش قلب و تنگی نفس:
در هنگام ترس و وحشت آنی، ضربان قلب به سرعت زیاد می‌شود و تنفس سطحی‌تر خواهد شد. تداوم این حالت احتمالاً به جسم مادر فشار می‌آورد و در گذر زمان برای او خسته‌کننده است.
باید تأکید کرد: همه این پیامدها به میزان شدت و دفعات ترس ناگهانی بستگی دارد. کسی که یک‌بار ناگهان از صدای رعدوبرق می‌ترسد، لزوماً عارضه‌ای جدی را تجربه نمی‌کند. اما اگر این ترس‌ها دائماً در حال تکرار باشند و فرد توان مدیریت آن‌ها را نداشته باشد، زمینه برای هر آسیبی فراهم می‌شود.
کاهش استرس دوران بارداری
درست است که برخی عوامل بیرونی از کنترل ما خارج‌اند، مثلاً تورم اقتصادی یا مشکلات موجود در روابط خانوادگی. اما راهکارهایی وجود دارند که می‌توانند به مدیریت فشار روانی و کاهش پیامدهای نامطلوب استرس کمک کنند. در ادامه شش راه عملی را از زبان یک روانشناس متخصص بیان خواهیم کرد:
1) صحبت کردن با کسی که به او اعتماد دارید
گاهی فقط کافی است دغدغه‌های درونی‌تان را بیان کنید تا متوجه شوید ده‌ها حس ناخوشایند مثل یک بادکنک در ذهن بزرگ شده‌اند و نیاز به خروج دارند. دریافت همدلی از سوی یک فرد که می‌تواند همسر باشد، مادر یا پدر، یکی از دوستان، خواهر یا برادر، حتی مشاور یا روانشناس، بسیار مهم است. آن فرد اگر گوش شنوایی داشته باشد و بدون قضاوت با شما همراه شود، ممکن است حس رهایی به شما بدهد.
کسانی که احساس می‌کنند سخن گفتن به حل مشکلات کمکی نمی‌کند، معمولاً گفت‌وگویی صریح را امتحان نکرده‌اند. برداشتن تبعیضی مثل «نه، من که چیزی ندارم بگویم، بهتر است همه‌چیز را در دل نگه دارم» باعث می‌شود فشار روحی بیشتر شود. در دوران بارداری مهم است که هر چه سریع‌تر در قالب کلمات، ترس‌ها را بیرون بریزید.
حتی اگر شرایطی مهیا نیست که حضوراً با یک دوست گفت‌وگو کنید، فضای مجازی می‌تواند گزینه‌ای باشد. پیامک یا چت در شبکه‌های اجتماعی، تماس تصویری و... همه می‌توانند از بار فشار روانی کم کنند، به‌خصوص اگر حس کنید طرف مقابل مهربانانه به شما توجه می‌کند.
2) از درخواست کردن، نترسید
بسیاری از ما دوست نداریم مزاحم دیگران شویم؛ مخصوصاً اگر خجالتی باشیم یا تصور کنیم اطرافیان مشکلات خودشان را دارند. اما دوران بارداری یک مرحله حیاتی است؛ شاید نیاز باشد فردی وظایف خانه را جزئی از روزمره‌اش کند تا مادر کمتر خسته شود، کسی در خرید وسایل خانه کمک کند، یا حتی یک پرستار ساعاتی در هفته به مدیریت امور خانه برسد.
برای بعضی بانوان پیش می‌آید که از همسر یا خانواده می‌خواهند دستِ یاری داشته باشند. اگر کسی درخواستتان را رد کرد، شاید به این معنی نباشد که «تو مهم نیستی»، بلکه ممکن است او توان کافی ندارد یا شرایطش اجازه نمی‌دهد. پس مراقب باشید این موضوع را دلیلی برای جمع‌شدن خشم و ناامیدی ندانید. شما گام اول را بردارید و خواهش یا دعوت به کمک را طرح کنید. اگر پاسخ «نه» شنیدید، به روش دیگری متوسل شوید؛ مثلاً پرس‌وجو در انجمن‌های خانم‌های باردار یا صحبت با مشاور برای پیداکردن راه حل جدید.
3) از ذهن آگاهی کمک بگیرید
«ذهن‌آگاهی» چیزی شبیه بیدار نگه داشتن ذهن در لحظه حال است. برای بسیاری از مادران باردار که انبوهی از اضطراب آینده را با خود حمل می‌کنند، تمرین ذهن‌آگاهی بسیار مفید خواهد بود. این کار شامل تمرکز بر تنفس و بدن، نگاه به هر احساس از بیرون و عدم غرق شدن در افکار منفی است.
مدیتیشن به شما امکان می‌دهد روزانه دقایقی چشم‌ها را ببندید و فقط به تنفستان توجه کنید. به‌این‌ترتیب افکار منفی عقب می‌روند. بی‌شک در ابتدای راه کمی غر می‌زنید و می‌گویید «این تمرین را بلد نیستم». ولی روز به روز که این کار تکرار شود، بدن و مغزتان یاد می‌گیرند چطور ورودی‌های پراضطراب را خاموش کنند یا کاهش دهند.
اگر امکانش را دارید، در کلاس‌های یوگا یا مدیتیشن ساده که مخصوص بانوان باردار است، شرکت کنید. حتی یک گروه کوچک دو سه نفره از مادران حاملگی می‌تواند فضا را برای تمرین ذهن‌آگاهی جذاب‌تر کند.
4) مراقب سبک زندگی‌تان باشید
سبک زندگی ما خیلی تعیین‌کننده است. اگر فردی اصول خواب سالم را رعایت نکند و هر شب تا نیمه‌شب بیدار بماند، طبعاً هورمون‌ها و فرایندهای تنظیمی بدن به‌هم می‌ریزند. اگر کسی پرخوری کند یا از غذاهای شور و پرچرب افراطی مصرف نماید، احتمال فشار خون بالا می‌رود که خودش روی اعصاب اثر می‌گذارد.
برای شخصی که باردار است، خواب کافی (۷ تا ۹ ساعت شبانه)، ورزش سبک (پیاده‌روی یا حرکات کششی مؤثر که تشدید درد ایجاد نکند)، تغذیه متعادل (برنج، نان، میوه، سبزی، ماهی‌های حاوی امگا ۳ مثل سالمون، مصرف منابع پروتئینی سالم و خودداری از سهل‌انگاری در خوردن صبحانه) گامی مهم به‌سوی آرامش روانی است.
جنب و جوش بدنی متوسط مانند راه‌رفتن اصولی، موجب آزاد شدن موادی مثل اندورفین می‌شود که آثار ضد‌استرس دارند. مهم این است که خیلی در حرکات خودمان زیاده‌روی نکنیم؛ از پزشک خود دستورهای لازم را بگیریم و از آن پیروی کنیم.
5) لطفاً کمی مراقب باشید
جهان اینترنت دریایی بی‌کران از اطلاعات مفید است، اما متأسفانه اطلاعات غلط هم مثل محتوای درست در دسترس هستند. خیلی‌ها ساعت‌ها درباره هر مشکل کوچکی سرچ می‌کنند و در نهایت با انبوهی از مطالب ضدونقیض روبه‌رو می‌شوند که فقط ترسشان را بیشتر می‌کند.
اگر عاملی شما را نگران کرده، بهترین فرد برای پاسخ‌دهی یک متخصص زنان و زایمان است. شخصی که با شرایط سلامتی شما آشناست و می‌تواند تشخیص دهد آیا جای نگرانی هست یا نه. یا اگر حس می‌کنید درگیر تنش روانی مفرط شده‌اید، توصیه جدی این است که در اولین فرصت روانشناس مطمئن و باسابقه پیدا کنید.
همچنین پُرسه‌زدن بیش‌ازحد در کانال‌ها و صفحات عمومی ممکن است وسواس فکری را بالا ببرد. پس لطفاً مراقب باشید به جای اینکه مداوم در دنیای مجازی دنبال پاسخ باشید، مسیرهای علمی و رسمی را امتحان کنید.
6) موسیقی آرامش‌بخش گوش بدهید
چه روی تخت رفته باشید تا استراحت کنید، چه نشسته باشید و فکر می‌کنید، پخش کردن یک موسیقی ملایم می‌تواند معجزه کند. آهنگ‌های بی‌کلام با سازهای مشترک مثل پیانو یا گیتار و صداهای طبیعت (باران، پرندگان، نسیم جنگل) روی ذهن تأثیر مثبت دارد. اگر فردی هنر گوش دادن دقیق به موسیقی را تمرین کند، گویی افکار مزاحم خودبه‌خود کمتر مزاحمت ایجاد می‌کنند.
طبیعتاً هر سبک موسیقی دلپذیر است، اما آهنگ‌های کلاسیک یا صداهای ملایم اغلب در کاهش اضطراب نتایج خوبی را نشان داده‌اند. می‌توانید یک فهرست پخش کوتاه از آهنگ‌ها یا صدای طبیعت داشته باشید و در لحظاتی که حس می‌کنید اضطراب گلویتان را گرفته، هدفون را در گوشتان بگذارید و روی ریتم آن تمرکز کنید. اگر تمایل داشتید، کمی چشم‌هایتان را بسته و همزمان دم‌وبازدم عمیق انجام بدهید.
سخن پایانی
زندگی در دوران بارداری مثل تجربه‌ی (از این واژه اجتناب می‌کنیم؛ می‌گوییم «مانند سپری کردن» یا «طی کردن») یک فصل جدید است. فصلی که هم می‌تواند خیلی دلچسب باشد و هم ممکن است استرس‌های عجیبی سراغتان بیاید. خیلی از ترس‌های شما واقعی و مهم‌اند و بهتر است آن‌ها را جدی بگیرید، چون تلاش برای نادیده گرفتن‌شان می‌تواند پیامدهای ناخوشایندی ایجاد کند.
در طول این مقاله فهمیدیم که استرس هر چند وقت یک‌بار تا حدی طبیعی است، اما وقتی پای اضطراب‌های مداوم در میان باشد، از زایمان زودرس تا مشکلات رشد جنین و افسردگی پس از زایمان همگی در کمین هستند. همچنین صحبت کردیم که ترس ناگهانی به‌تنهایی در صورت تکرار و شدت بالا، می‌تواند فشار زیادی به روان و جسم مادر وارد کند.
از راهکارهایی گفتیم که کمک می‌کنند استرس و ترس کمتر شود: صحبت با فردی معتمد، به زبان آوردن درخواست کمک، پذیرش ذهن‌آگاهی، رسیدگی به خواب و خوراک، پرهیز از جست‌وجوی بی‌وقفه در اینترنت و استفاده از موسیقی‌های آرامش‌بخش.
هیچ‌کس نمیتواند مدعی شود که همه‌ی فشارها را می‌شود از بین برد. اما می‌توان تغییراتی کوچک در سبک زندگی ایجاد کرد تا روزهای شیرین‌تری برای خود و فرزند در راه باشد. هر گام مثبتی که برمی‌دارید، انگار هدیه‌ای برای مادر آینده و کودکی است که در راه دارد.
لطفاً هیچ‌گاه خود را به خاطر احساسات و افکارتان سرزنش نکنید. اضطراب و ترس نشان‌دهنده این است که شما برای زندگی زنانه و فرزند در راه‌تان ارزش قائلید. اما می‌توانید یاد بگیرید این حس را در مسیر سازنده هدایت کنید و جلوی تأثیر منفی‌اش را بگیرید.
کافی است در لحظه‌هایی که ترس خودش را نشان می‌دهد، به یاد آورید: «من تنها نیستم. بسیاری از مادران چنین احساسی را دارند و آن را پشت سر می‌گذارند.» به خودتان فرصت آرامش بدهید، از اطرافیان همراهی بخواهید و به محض اینکه حس کردید بیشتر چیزها از تحمل‌تان خارج است، سراغ یک متخصص بروید. این کار، نشانه فهم و بلوغ شماست که می‌دانید کجا باید ترمزی برای استرس خود بکشید.
در پایان به یاد داشته باشیم: سلامت روان مادر، یک سرمایه ارزشمند است که همچون هوای پاک، بر کیفیت زندگی خانوادگی اثری گسترده می‌گذارد. از هر راه سالمی که دوست دارید برای حفظ این سلامت استفاده کنید. اگر به حرف‌های دیگران یا قضاوت‌های منفی فکر می‌کنید، تصور نمایید هم‌اکنون موجودی معصوم در درون شماست که در انتظار آرامش شماست. این ایده به‌تنهایی می‌تواند جان دوباره‌ای به عزم شما برای مقابله با استرس بدهد.
همه ما باور داریم که بارداری، فصلی از تحول است. این فصل می‌تواند سفیدتر و روشن‌تر شود اگر ترس‌ها را شناخته و روش برخورد هدفمند را برگزینیم؛ بنابراین بیایید همین حالا اولین قدم را برداریم و پرتوان به استقبال روزهای پیش رو برویم.